Bağımsız yayın çabasında fanzinler söz konusu olduğunda dönüp dolaşıp hep aynı noktaya varıyoruz. Özgürlük ve özgünlük meselesi… Dünyanın farklı yerlerinde, farklı ülkelerde ve rejimlerde üretici güçler yoluna bir şekilde devam ediyor. İmkânlar ve ihtiyaçlar doğrultusunda yeni araçlar ve toplanmalar bir araya getiriyorlar.
Bu yazımda sizleri İran’da faaliyet gösteren bir fuar organizasyonuyla tanıştırmak istiyorum. Bazar Sanat Kitapları Fuarı Hedieh Ahmadi ve Ronak Moshtaghi’nin yürütücülüğünü üstlendiği, 2018 yılında kurulan bir oluşum. Bağımsız yayınların sergilendiği, üreticilerin yayın satışı da yapabildiği bu fuar faaliyeti Tahran’da çalışmalarını sürdürüyor ve alternatif yayınlardan hoşlanan kişileri belirli zamanlarda bir araya getiriyor. Çeşitli atölye faaliyetleri de gerçekleştiren ekip, bugün Dubai, Almanya, Estonya, Çin, Yunanistan, Norveç, İsviçre gibi ülkelerde gerçekleşen alternatif yayın fuarlarında da yerini almakta ve İran’da çıkan işleri meraklılarıyla buluşturmakta.
Dilerseniz sözü onlara bırakalım ve hikâyelerini, İran’daki fanzin algısını onların ağzından dinleyelim.
Bazar Sanat Kitap Fuarı organizasyonu nasıl bir araya geldi? Neler yapıyorsunuz? Lütfen kendinizi tanıtır mısınız?
Bazar Sanat Kitap Fuarı, 2018 yılında Tahran Sanat Üniversitesi’nden fotoğraf mezunu Hedieh ve Oslo Üniversitesi’nde güzel sanatlar eğitimi alan Ronak tarafından kuruldu. İkimiz de 2017’de Miss Read: Berlin Sanat Kitap Fuarı’na katılmamızın ardından, o zamanlar İran’da benzer girişimler olmadığı için, Tahran’da sanat kitapları konseptini yerel izleyicilere tanıtmak için böyle bir platform kurmaya teşvik edildik. Hedieh o zamanlar bir sanat yayıncısıyla çalışıyordu ve ayrıca iki fotoğraf kitabını kendi yayınladı. Ronak ayrıca yayıncılık sektöründe de çalışmıştı. Şu an itibariyle, Hedieh Tahran’da bulunuyor ve kitap tasarımı ve bağımsız yayıncılık alanlarında çalışıyor ve aynı zamanda diğer sanatçılar ve yayıncılarla iş birliği yapıyor. Ronak, Oslo / Berlin’de yaşıyor ve sanatçı olarak çalışıyor.
Alternatif yayıncılık üreticileri hangi mecralarda ve nasıl bir araya geliyor? Bu üretimler en çok hangi şehirlerde yapılıyor?
Bazar Sanat Kitap Fuarı’nın 2018’deki ilk baskısı, konseptin İran’da daha geniş bir kitleye tanıtılmasında oldukça etkili oldu ve birçok kişinin alana daha emin bir şekilde girmesini sağladı. Etkinlikten önce, elbette çalışmalarını bağımsız olarak yayınlamaya çalışan sanatçılar ve zaman zaman sanatçılarla çalışan yayıncılar vardı, ancak etkinlik daha fazla katılımcıyı bir araya getirdi. Ayrıca, çok geçmeden, benzer programlar daha fazla etkinlik ve atölye çalışmalarının daha sık duyurulmasıyla ortaya çıkmaya başladı. Girişimlerin çoğu Tahran merkezli olaylara odaklanıyor, ancak doğal olarak ülke çapında diğer şehirlerde çalışan birçok kişi var. Özellikle Şiraz ve Ahvaz’da pek çok meraklı kişiyle tanıştık.
İran’da sanat kitabı, kitapçık, dergi, fanzin gibi alternatif yayınlara olan talep nasıl? Alternatif yayın üreticileri fikirlerini özgürce ifade edebiliyor mu? Bu tür yayınlar üzerinde herhangi bir devlet baskısı var mı?
İran’da bir kitap yayınlamak için, özellikle kayıtlı bir yayıncıysanız, Kültür ve İslami Rehberlik Bakanlığı’ndan bir yayın izni almanız gerekir. Ancak kitapçık ve dergi yayınlamak için resmi bir kılavuz olmadığından ve insanlar yayınlarını çoğunlukla kendi kendilerine yayınladıklarından, izin alma zorunluluğu yoktur. Artbook’lar ve zinler çoğunlukla görsel sanatlar kategorisine girer ve genellikle 500 den fazla kopya basılmaz (daha fazla kopya resmi izin gerektirmektedir). Elbette yasal olarak, zin ve artbooklar kitapçılarda halka açık olarak dağıtılamaz. Ayrıca, siyasi kavramlar ve bu konu ile ilgili açık materyaller kesinlikle yasaklanmıştır. Sanatçılar bu tür çalışmaları bağımsız olarak üretseler de, bu konulara bir oluşum olarak girmemeyi ve başka temalara odaklanmayı tercih ederiz.
Fanzin Apartmanı olarak fanzin kültürünü anlatma çabası içindeyiz. Ana konumuz fanzin, zine üretimi üzerine. Buradan yola çıkarsak İran’daki fanzin kültüründen ve tarihi sürecinden bahsedebilir misiniz?
Bildiğim kadarıyla bu terim İran’da pek bilinmiyor. Zine ve Fanzin genellikle kitaplar ve yayıncılık ile ilgili terminolojinin bir parçasıdır ve yayıncılar ve hatta tasarım stüdyoları genellikle daha fazla yatırım, güç, izin alma yeteneği ve bunun gibi birtakım olgular yüzünden daha büyük bir rol oynarlar. Sanatçılar araç olarak kitap üzerinde çalışmaya karar verdiklerinde, genellikle sanatçı kitaplarını ve sınırlı baskılarını üretirler. Fanzine ve ona bağlı kültürün İran’da kat etmesi gereken çok yolu var. Bununla birlikte, İran’da uzun süredir devam eden bir kitap üretimi, kaligrafi, yazı ve cilt kültürüne de sahibiz. Ayrıca, 1979 devriminden önce, Khoros-Jangi gibi bağımsız yayınlar yaratan çok sayıda sanatçı da vardı. Dijital Medya’nın gelişi ile birlikte daha da yakın zamanda bu tür çabalar basılı yayın anlamında oldukça az.
Ülkenizde ne tür zorluklarla karşılaşıyorsunuz? COVID-19 salgını sizi nasıl etkiledi?
Bizim için en büyük sorunlardan biri, kaynak eksikliğinin yanında bu tür çabalardan para kazanmak ve ticarileşmek isteyen galeri ve kurumların arasındaki zehirli rekabet. Bizler yayınların ve sanat kitaplarının demokratik ve bağımsız bir olgu olduğuna inanıyoruz. Ancak bu tür girişimler bu durumlarda daha fazla gerçekleştirilip sürdürülemez. Covid’in durumu hakkında ise, kesinlikle küresel bir durgunluk ve duraklama hissi mevcut. Bu hem ekonomik açıdan hem de nüfusun hissettikleri açısından böyle. Halka açık etkinliklerin iptal edilmesi gerektiğinden, Bazar Sanat Kitap Fuarı için etkinlik düzenlememeye karar verdik. Bu olay, yerine bir dizi sanatçının katılımı ile gerçekleşen ve onların eserlerini barındıran Bazar Art Book Fair Book 2020 kitabının yayınlanmasına yol açtı.
Türkiye’deki zinerlere ve bağımsız yayıncılara söylemek istediğiniz bir şey var mı?
Bizler en başından beri, İran’daki bağımsız yayıncılar hakkında daha fazla bilgi edinmeye ve onları daha geniş bir kitleye tanıtmaya, motivasyon yaratmaya ve çabalarını uluslararası ölçekte sergilemeye odaklandık. Türkiye gibi komşu ülkeler başta olmak üzere diğer şehir ve ülkelerdeki sanatçı ve inisiyatiflerle bir ağ oluşturmak için ve iş birliği yapmak için de çalıştık. Ayrıca, diğer ülkelerdeki sanatçıların ve yayıncıların eserlerini toplamaya ve yerel izleyicilere sunmak için bir arşiv oluşturmaya da çalışarak Bazar’ın Sanat Kitapları Arşivi’ne ulaştık. Öyleyse lütfen iletişim halinde olalım ve birbirimize umut ve motivasyon verelim! Sevgilerle…
Çeviri: Can Barış